Mózg intensywnie rozwija się przez pierwsze dwie dekady życia człowieka. Około dwudziestego roku życia osiąga maksymalną masę, która u kobiet wynosi 1225g, a u mężczyzn 1375g. Później, w miarę przybywania lat, masa mózgu (a zwłaszcza istota szara) stopniowo ulega atrofii. Istota biała pozostaje niezmienna. Półkule mózgowe pomniejszają się, co obserwowane jest zwłaszcza w płatach czołowych i skroniowych. O osłabieniu i zaburzeniach procesów pamięciowych, a także o tym, co niekorzystnie wpływa na stan naszej pamięci mówi Agnieszka Rogalska - psycholog kliniczny, neuropsycholog.

Wraz z wiekiem, z powodu degeneracji zmniejsza się liczba synaps w mózgu. Te, które pozostały nienaruszone zostają utrzymane i wzmacniane. Mniej „wydolne” - są eliminowane. W ten sposób organizm niejako adaptuje się do procesu starzenia. Z wiekiem liczba komórek nerwowych maleje (nie namnażają się i nie regenerują), ale nawet w starym mózgu komórek nerwowych jest wystarczająca ilość, by zrekompensować wszelkie ubytki (pod warunkiem, że nasz mózg jest zdrowy!). Komórki nerwowe trzeba stale pobudzać do pracy, krótko mówiąc - ćwiczyć pamięć. Jak ćwiczyć? Metod jest wiele i są w naszym zasięgu, powinniśmy prowadzić konwersacje z innymi ludźmi, czytać, rozwiązywać krzyżówki, zagadki logiczne, grać w szachy i warcaby. W literaturze można przeczytać, że ruch (spacery, ćwiczenia fizyczne na miarę swoich możliwości, taniec) ma znaczący wpływ na układ nerwowy - chroni komórki nerwowe.

Osoby, które doświadczają osłabienia pamięci częściej się mylą, trudno im przyswajać nowe informacje i często nawiązywać relacje interpersonalne, wstydzą się swojego zapominalstwa, towarzyszy im zdezorientowanie. Stają się również bardziej nerwowe i drażliwe z powodu trudności poznawczych, co również wpływa na relacje społeczne. Osłabienie zdolności zapamiętywania może być czasowe lub długotrwałe - wszystko zależy od przyczyn leżących u podstaw dolegliwości.

W tym miejscu należy dodać, że przyczyną osłabienia pamięci jest nie tylko fizjologiczny proces starzenia się organizmu ludzkiego, w tym ośrodkowego układu nerwowego. Łagodne problemy z pamięcią mogą dotykać nas wszystkich w różnych okresach życia i nie cechują się wyraźnym wzorcem zaburzeń. Najczęściej jednak nie pamięta się informacji, które są na ogół dość dobrze przyswojone, np. numeru telefonu, kodu PIN do karty bankomatowej. Jednocześnie pamięta się to, z czym zapoznano się relatywnie niedawno. Taki rodzaj osłabienia pamięci często wiąże się z obniżonym, depresyjnym nastrojem, podwyższonym poziomem lęku i stresu.

Niektórzy ludzie jednak tracą zdolność do zapamiętywania informacji do tego stopnia, że mają trudności z przystosowaniem się do codziennego, samodzielnego i satysfakcjonującego życia, przez co doświadczają trudności w pełnieniu obowiązków zawodowych, jak i rodzinnych. Mówimy wówczas o zaburzeniach pamięci.

Przyczyny zaburzeń pamięci różnią się u osób w młodym i średnim wieku od tych dotyczących seniorów. Nie znaczy to jednak, ze się wzajemnie wykluczają. Badania naukowe wskazują na określone powody dolegliwości jako statystycznie częściej dotyczące przedstawicieli różnych grup wiekowych.  

Przyczyny osłabienia pamięci w młodszym i średnim wieku:

- depresja powoduje osłabienie uwagi i koncentracji, co prowadzi do problemów związanych z przypominaniem sobie i zapamiętywaniem nowych rzeczy. Brak energii i motywacji także wpływa na zdolność do tworzenia wspomnień dobrej jakości. Leczenie depresji przywraca chęć do życia i pozwala na wyeliminowanie deficytów pamięci;
- stres może powodować problemy z pamięcią. Ciągłe napięcie i niezdolność do odprężenia skutkuje kłopotami z koncentracją (niekompletne informacje do „filtrowania" przez mózg). To z kolei przyczynia się do tworzenia cząstkowych wspomnień, zaburza również zdolności zapamiętywania;
- uzależnienie od alkoholu lub narkotyków powoduje zmiany w substancjach chemicznych mózgu, co z kolei wpływa na pamięć. Nadmierne picie alkoholu może powodować niedobory witaminy B1, co osłabia zdolność zapamiętywania;
- nadmierne stosowanie leków uspokajających szkodzi pamięci, ponieważ działają one poprzez hamowanie określonego sposobu funkcjonowania mózgu. Wpływają także na działanie pamięci i mogą intensyfikować procesy zapominania;
- niedokrwistość, w której zdolność czerwonych krwinek do przenoszenia tlenu jest zmniejszona, może spowodować osłabienie i zmęczenie. To zaś ma odzwierciedlenie w problemach z pamięcią;
- udary charakteryzują się osłabieniem funkcji mózgu z powodu problemu z przepływem krwi, co może skutkować kłopotami z pamięcią: osłabieniem zdolności uczenia się, zapamiętywania nowych informacji i stosowania przyswojonych informacji w praktyce, problemami z wykonywaniem codziennych czynności „bez podpowiedzi", a także poczuciem zagubienia w znanych miejscach i zaburzeniem poczucia czasu;
- niedoczynność tarczycy powoduje spadek produktywności komórek mózgu i co za tym idzie problemy z zapamiętaniem ostatnich wydarzeń;
- rozmaite mikroorganizmy mogą wywołać infekcje mózgu czy rdzenia kręgowego. Najpowszechniejszą przyczyną są wirusy i bakterie, ale dolegliwość może być także wywołana przez grzyby i pasożyty. Nazwy choroby zależą od umiejscowienia zakażenia, przykładowo wymienia się: zapalenie opon mózgowych, zapalenie mózgu i zapalenie rdzenia kręgowego;
-stwardnienie rozsiane SM powoduje uszkodzenia mieliny, osłonki ochronnej wokół włókien nerwowych ośrodkowego układu nerwowego. To uszkodzenie zaburza wiadomości przesyłane z mózgu do innych części ciała. Wraz z postępem choroby może dochodzić do istotnych zmian części mózgu i rdzenia kręgowego, przez co pacjenci mogą doświadczać zaburzeń procesów myślowych i pamięci;
- urazy mózgu;
- guzy mózgu mogą wywoływać nacisk na struktury mózgu odpowiadające za funkcjonowanie pamięci. 

Najpowszechniejsze przyczyny osłabienia pamięci u osób starszych:

- depresja;
- choroba Alzheimera we wczesnych stadiach oddziałuje przede wszystkim na pamięć krótkotrwałą. Postęp choroby wpływa na inne aspekty funkcjonowania mózgu, w mniejszym lub większym stopniu powoduje bowiem jego uszkodzenia. Choroba jest spowodowana przez powstawanie nieprawidłowych białek (amyloidu), które niszczą komórki mózgowe;
- demencja naczyniowa - tętnice doprowadzające krew do mózgu zostają zablokowane, co wywołuje drobne udary, które z kolei powodują obumieranie części mózgu pozbawionych tlenu - w efekcie pacjent doświadcza kłopotów z pamięcią i koncentracją, a także trudności z doborem właściwych słów i często odczuwa huśtawkę nastrojów;
- choroby mózgu, np.: choroba Parkinsona;
- niedoczynność lub nadczynność tarczycy wywołują problemy z zapamiętywaniem niedawnych zdarzeń;
- odwodnienie może wywoływać poczucie zagubienia i problemy z pamięcią;
- urazy mózgu skutkujące zaburzeniami pamięci nierzadko występują u osób starszych, często bowiem są wywoływane upadkami.

W następnym numerze pogłębimy temat otępienia, w tym chorobę Alzheimera oraz spróbujemy odpowiedzieć na pytania: co robić w razie wystąpienia zaburzeń pamięci oraz do jakiego specjalisty udać się z problemem.

Źródło: Zdrowy Elbląg